طرح کاشی سنتی

با گذشت سا لها از تمدن ایرانی همواره مدل ها و نوع های کاشی نیز پیشرفت های چشمگیری داشته است .در هر دوره از تاریخ با توجه به اعتقادات و فرهنگ عامه مردم مدل های کاشی و سرامیک و نوع کاشی کاری هم به نوبه خوب از آنها الهام میگرفت. بنابراین طرح کاشی سنتی در دوره های مختلف با سایر دوره ها تفاوت هایی دارد. در این مطلب طرح کاشی سنتی را در تمام دوره های تاریخی ایران بررسی خواهیم کرد.

کاشی کاری عصر تیموریان

در این دوره کاشی کاری معرق و طرح های آن به نسبت دوره های قبلی به مراتب بیشتر شد. و از کاشی معرق برای تزئین تعداد زیادی از بناهای تاریخی   مهم سده نهم استفاده شده است . که می توان به مسجد گوهرشاد در هرات، مدرسه خرگرد و مدرسه الغ بیک در سمرقند اشاره کرد. البته در دوره های قبلی و در مقبره شاه زند از مدل های کاشی لاجوردی میناکاری شده روی لعاب موجود کاشی و کاشی های نقاشی شده زیر لعاب اشاره کرد. 

کاشی کاری عصر صفویان

در دوران صفویه کاشی کاری رشد عظیمی پیدا کرد و رفته رفته ، کاشی کاری را تنها ابزار تزئین داخلی و خارجی بناها و گنبد، ایوان‌ها، شبستان‌ها ودیوارهای جانبی و محراب‌ها با استفاده از کاشی می دانستند . در این دوره هم از رنگ های موجود در دوره قبلی نیز استفاده شده و تنها تفاوت آن با دوره قبلی می توان اضافه شدن رنگ قهوه ای به کاشی اشاره کرد و برای به دست آوردن رنگ های دیگر نیز بیشتر از رنگ زرد استفاده می شد.کاشی‌کاری در دوره صفویان ، تا زمان پادشاهی شاه عباس نخست، از نوع کاشی معرق بود.

به این شکل بود که اول طرح های مورد نظر خود که همان طرح های نهایی بودند را بر روی کاغذ ترسیم می کردند، و در مرحله بعد آن را روی کاشی می چسباندند ، و بر اساس نوع طرحی که داشت آنها را تقسیم بندی می کردند، قطعات برش خورده را بنابر طرح اولیه در کنار یکدیگر می چیدند و به وسیله گچ از پشت به هم می چسباندن و بدین شکل طرح نهایی شکل می گرفت.در دوره پادشاهی شاه عباس بزرگ با تصمیم و قصد این پادشاه برای ساخت بزرگ‌ترین مسجد دوره صفوی،( مسجد جامع عباسی ) و علاقه ای که شاه برای پایان دادن و تزئین مسحد داشت ، هنرمندان را مجبور کرد تا کاشی هفت رنگ را بسازند. از ویژگی کاشی هفت رنگ،  این است که بدون  داشتن محدودیت، می توانید تمام رنگ ها را بر روی آن مشاهده کنید.

کاشی هفت رنگ به دلیل بزرگتر بودن اندازه آن بر سرعت نصب می افزود . اندازه معمولی کاشی هفت رنگ (۲۲*۲۲ سانتی‌متر) بود که برای سطح مسطح بسیار خوب و عالی بود. اما همچنان برای سطوح انحنا دار از کاشی معرق استفاده می شد و می‌شود. در دوراه قاجار نیز علاوه بر رنگ های قبلی رنگ‌های قرمز، صورتی و زرد تیره بر وسعت رنگ‌های پیشین افزوده شدند . هنرمندان نیز تصمیم گرفتند که کارهای تزیینی را ساده تر و آسان تر گردد و به این دلیل به مرور طرح‌های هندسی ، که از پایان دوره‌ی صفویه آغاز گشته بودند، در کاشی کاری‌ها بیشتر مورد استفاده قرار گرفتند و علاوه بر ان خط و جملات مذهبی به دلیل نزدیک بودن  به طرح‌های هندسی در این دوره نمایان شدند.

کاشی کاری دوره قاجار

در دوره قاجار بناها بیشتر با کاشی و در وسعت های بالا مورد استفاده قرار می گرفتند که بیشتر متعلق به دوران فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه می باشد. نوع روش های اجرایی در کاشی کاری نیز شامل کاشی های هفت رنگ زیر لعابی بوده که گاهی با طرح های قالبی ترکیب می گردیده است. از شناخته شده ترین سفالگر دوره قاجار می توان به علی محمداصفهانی اشاره کرد که در ان زمان حدود بیست قطعه کاشی معروف به او منسوب است. بنابراین ایشون یکی از مشهورترین استادکاران در طرح کاشی سنتی بود.

هنر کاشیکاری از هنرهای زیبا و قدیمی ایرانیان به حساب می آید  که زیباترین و قدیمی ترین آنها می توان به کاشی های فیروزه ای اصفهان اشاره کرد . که  کتیبه های تاریخی مناره های دوران سلجوقی با آنها تزیین شده است. قرن هستم هجری دورانی بود که از این هنر زیبا برای تزیین بناها مورد استفاده فراوان قرار می گرفت و تا انقراض دوره صفویه کاربرد داشت.

به تدریج استفاده از کاشی با نقوش گل و بوته و مخصوصاً نوع خشت و هفت رنگ که مخصوص مساجد بود، برای منازل نیز مورد استفاده قرار می گیرد و استادان کاشیکار اصفهانی خود را به استفاده گل و بوته و اشکال هندسی محدود نکردند و از نقوش حیوانات و و پرندگان برای تزیین استفاده شد که این تزیین هم برای کاخ ها و هم برای منازل بود، هنر کاشیکاری بسیار مورد علاقه اصفهانی ها قرار گرفت به طوری که در بیشتر بناها از آن استفاده می کردند.
رنگهایی مورد استفاده د کاشی کاری های قدیمی به دلیل دارا بودن ترکیبی از سرب و قلع  مقاوت زیادی داشتند به طوری که با گذشت قرن ها از عمر آن همواره از جذابیت آنها کاسته نمی شد، این در حالی است که رنگ های جدید چنین دوامی نداشتند. از بهترین نمونه های با کیفیت کاشی، کاشی تبریز و کاشی بین کابینتی دیجی کالا ارائه شده در سایت کاشیران است.